کد مطلب:15965 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:5

گنجینه پرسمان » احكام

چرا شيعيان , بر تربت سجده مي كنند ؟

گـروهـي چنين مي پندارند كه سجده بر خاك و يا تربت شهيدان , به معناي پرستش بوده ونوعي شرك است . در پـاسـخ ايـن پـرسش بايد يادآور شد كه ميان دو جمله : السجود للّه و السجودعلي الارض تفاوت روشني وجود دارد . اشكال ياد شده , حاكي از آن است كه ميان اين دو تعبير , فرقي نمي گذارند . بـطـور مـسـلـم , مـفاد السجود للّه اين است كه سجده براي خداست , در حالي كه معناي السجود علي الارض آن است كه سجده بر زمين صورت مي گيرد و به تعبيرديگر ما با سجده بـر زمين , به خدا سجده مي كنيم و اصولا تمام مسلمانان جهان برچيزي سجده مي كنند در حالي كه سجده آنان براي خدا است . تـمام زائران خانه خدا برسنگهاي مسجدالحرام سجده مي كنند در صورتي كه هدف از سجده آنان خدا است . بـا ايـن بيان , روشن مي شود كه سجده كردن بر خاك و گياه و 000 به معناي پرستش آنها نيست بـلـكـه سجود و پرستش براي خدا به وسيله خضوع تا حد خاك است , همچنين روشن مي شود كه سجده بر تربت غير از سجده براي تربت است . از طرفي , قرآن كريم مي فرمايد : و للّه يسجد من في السماوات و الارض . (1)- هر كس در آسمان ها و زمين است , براي خدا سجده مي كند . و نيز پيامبر گرامي مي فرمايد : جعلت لي الارض مسجدا و طهورا . (2)- زمين , سجده گاه و مايه پاكيزگي براي من گرديده است . بنابراين , سجده براي خدا با سجده بر زمين و تربت نه تنها كوچكترين منافاتي ندارد كه كاملا سازگار است ; زيرا سجده كردن بر خاك و گياه , رمز نهايت خضوع و فروتني در برابر خداي يگانه است . در اينجا به منظور روشن تر شدن نظريه شيعه , سزاوار است به فرازي از سخنان پيشواي بزرگ خود - امام صادق عليه السلام - اشاره نماييم : عن هشام ابن الحكم قال قلت لابي عبداللّه عليه السلام : اخـبـرني عما يجوز السجودعليه و عما لا يجوز ؟ قال : السجود لا يجوز الا علي الارض او ما انبتت الارض الا مااكل او لبس . فـقـلت له جعلت فداك ما العله في ذلك ؟ قال : لان السجود هو الخضوع للّه عزوجل فلا ينبغي ان يـكـون علي ما يوكل و يلبس , لان ابناء الدنيا عبيد ماياكلون علي ما يوكل و يلبس , لان ابناء الدنيا عـبـيد ما ياكلون و يلبسون ,و الساجد في سجوده في عباده اللّه عزوجل فلا ينبغي ان يضع جبهته في سجوده علي معبود ابناء الذين اغتروا بغرورها . و السجود علي الارض افضل لانه ابلغ في التواضع و الخضوع للّه عزوجل . (3)- هـشـام بن حكم مي گويد : از امام صادق عليه السلام درباره آنچه سجده بر آنها صحيح است پرسيدم , حضرت فرمود : سجده تنها بايد بر زمين و آنچه مي روياند - جزخوردنيها و پوشيدني ها - انجام گيرد . گـفـتم : فدايت گردم , سبب آن چيست ؟فرمود : سجده , خضوع و اطاعت براي خداوند است و شـايـسـته نيست بر خوردني ها ونوشيدني ها صورت پذيرد ; زيرا دنيا پرستان , بردگان خوراك و پـوشـاكـنـد , در حالي كه انسان به هنگام سجده , در حال پرستش خدا به سر مي برد , پس سزاوار نيست پيشاني خود را بر آنچه كه معبود دنيا پرستان خيره سر است , قرار دهد . و سجده نمودن بر زمين , بالاتر و برتر است ; زيرا با فروتني و خضوع در برابرخداي بزرگ , تناسب بيشتري دارد . ايـن سـخـن گويا , به روشني گواه آن است كه سجده نمودن بر خاك , تنها بدان جهت است كه چنين كاري با تواضع و فروتني در برابر خداوند يگانه , سازگارتر است . در ايـنـجا , پرسش ديگري مطرح مي شود كه چرا شيعه مقيد به سجده بر خاك و يا برخي گياهان اسـت و بـر تـمـام اشـياء سجده نمي كند ؟در پاسخ اين سئوال مي گوييم : همانگونه كه اصل يك عبادت بايد از جانب شرع مقدس اسلام برسد , شرايط اجزاء و كيفيت آنها نيز بايد به وسيله گفتار و رفـتار بيانگرآن ; يعني پيامبر گرامي روشن گردد ; زيرا رسول خدا , به حكم قرآن كريم , اسوه و نمونه همه انسان هاي وارسته است . اينك به بيان فرازهايي از احاديث اسلامي كه بيانگر سيره و سنت پيامبر است مي پردازيم كه همگي حاكي از آن است كه پيامبر صلي اللّه عليه و آله هم بر خاك وهم بر روييدني ها مانند حصير سجده مـي نـمـوده اسـت , درست به همان شيوه اي كه شيعه به آن معتقد است :1 - گروهي از محدثان اسلامي در كتب صحاح و مسانيد خود اين سخن پيامبر را بازگوكرده اند كه آن حضرت , زمين را بـه عـنوان سجده گاه خود , معرفي نموده است , آنجاكه مي فرمايد : جعلت لي الارض مسجدا و طهورا . (4)- زمين براي من , سجده گاه و مايه پاكيزگي قرار داده شده است . از كـلـمه جعل كه در اينجا به معناي تشريع و قانون گذاري است , به خوبي روشن مي شود كه اين مساله , يك حكم الهي براي پيروان آيين اسلام است . و بـديـن سـان ,مشروع بودن سجده بر خاك و سنگ و ديگر اجزاء تشكيل دهنده سطح زمين , به ثبوت مي رسد . 2 - دسـته اي از روايات , بر اين نكته دلالت دارند كه پيامبر گرامي , مسلمانان رابه پيشاني نهادن بـر خـاك بـه هـنگام سجده , فرمان مي داد , چنانكه ام سلمه ( همسرپيامبر ) از آن حضرت روايت مي كند كه فرمود : ترب وجهك للّه . (5)- رخسار خود را براي خدا , بر خاك بگذار . و از واژه ترب در سخن پيامبر , دو نكته روشن مي شود يكي آن كه بايدانسان به هنگام سجده , پـيـشـاني خود را بر روي تراب يعني خاك بگذارد و ديگرآن كه اين رفتار , به علت امر به آن , فرماني است لازم الاجرا زيرا كلمه ترب از ماده تراب به معناي خاك گرفته شده و به صورت صيغه امر , بيان گرديده است . 3 - رفتار پيامبر گرامي در اين مورد , گواه روشن ديگر و روشنگر راه مسلمانان است . وائل بـن حـجر مي گويد : رايت النبي صلي اللّه عليه [ و آله ] و سلم اذا سجد وضع جبهته و انفه علي الارض . (6)- آنگاه كه پيامبر سجده مي نمود , پيشاني و بيني خود را بر زمين مي نهاد . انـس بـن مالك و ابن عباس و برخي از همسران پيامبر مانند عايشه و ام سلمه و گروه بسياري از محدثان چنين روايت كرده اند : كان رسول اللّه صلي اللّه عليه و آله يصلي علي الخمره . (7)- پيامبر , بر خمره كه نوعي حصير بود و از ليف درخت خرما ساخته مي شد , سجده مي نمود . ابوسعيد - از صحابه رسول خدا - مي گويد : دخلت علي رسول اللّه صلي اللّه عليه [ و آله ] و سلم و هو يصلي علي حصير . (8)- به محضر پيامبر وارد شدم در حالي كه بر حصيري نماز مي گزارد . ايـن سـخـن , گـواه روشـن ديـگري بر نظريه شيعه است مبني بر اين كه سجده بر آنچه اززمين مي رويد , در صورتي كه خوردني و پوشيدني نباشد , جايز است . 4 - گـفـتـار و رفـتـار صحابه و تابعان پيامبر نيز گوياي سنت آن حضرت است :جابر بن عبداللّه انـصـاري مـي گـويد : كنت اصلي الظهر مع رسول اللّه صلي اللّه عليه [ و آله ] و سلم فاخذ قبضه من الحصاء لتبرد في كفي اضعها لجبهتي اسجد عليها لشده الحر . (9)- بـا پـيـامـبر گرامي نماز ظهر مي گزاردم , مشتي سنگريزه برگرفته , و در دست خودنگه مي داشتم تا خنك شود و به هنگام سجده بر آنها پيشاني گذاردم و اين به خاطرشدت گرما بود . سـپـس راوي مي افزايد : اگر سجده بر لباسي كه بر تن داشت جايز بود , از برداشتن سنگريزه ها و نگهداري آنها , آسان تر بود . ابن سعد ( متوفاي 209 ) در كتاب خود الطبقات الكبري چنين مي نگارد : كان مسروق اذا خرج يخرج بلبنه يسجد عليها في السفينه . (10)- مسروق بن اجدع , به هنگام مسافرت , خشتي را با خود برمي داشت تا در كشتي برآن سجده نمايد . لازم بـه تـذكـر است كه مسروق بن اجدع , يكي از تابعين پيامبر و اصحاب ابن مسعودبوده است و صاحب الطبقات الكبري وي را جزء طبقه اول از اهل كوفه پس ازپيامبر و از كساني كه از ابوبكر و عمر و عثمان و علي عليه السلام و عبداللّه بن مسعود , روايت نموده اند , به شمار آورده است . ايـن سـخـن روشـن , بي پايگي گفتار كساني را كه همراه داشتن قطعه اي تربت را شرك وبدعت مـي پـنـدارنـد , اثبات مي كند و معلوم مي گردد كه پيشتازان تاريخ اسلام نيز ,بدين كار مبادرت مي ورزيدند . (11)نافع مي گويد : ان ابن عمر كان اذا سجد و عليه العمامه يرفعها حتي يضع جبهته علي الارض (12)- عبداللّه بن عمر به هنگام سجده , دستار خود را برمي داشت تا پيشاني خود را برزمين بگذارد . رزيـن مـي گـويـد : كـتـب الـي عـلي بن عبداللّه بن عباس رضي اللّه عنه ان ابعث الي بلوح من . احجارالمروه اسجد عليه . (13)- علي بن عبداللّه بن عباس به من نوشت : لوحي از سنگ هاي كوه مروه را براي من بفرست تا بر آن سجده نمايم . 5 - از سوي ديگر , محدثان اسلامي رواياتي را آورده اند حاكي از آن كه پيامبرگرامي كساني را كه به هنگام سجده , گوشه دستار خود را بين پيشاني خود و زمين قرار مي دادند , نهي نموده است . صـالح سبايي مي گويد : ان رسول اللّه صلي اللّه عليه [ و آله ] و سلم راي رجلا يسجد بجنبه و قد اعتم علي جبهته فحسر رسول اللّه صلي اللّه عليه [ و آله ] و سلم عن جبهته . (14)- پيامبر گرامي , شخصي را در حال سجده كنار خود مشاهده فرمود , در حالي كه برپيشاني خود , دستار بسته بود , پيامبر صلي اللّه عليه و آله عمامه را از پيشاني وي كنار زد . عـيـاض بـن عـبداللّه قرشي مي گويد : راي رسول اللّه صلي اللّه عليه و آله رجلا يسجد علي كور عمامته فاوما بيده :ارفع عمامتك و اوما الي جبهته . (15)- رسول خدا مردي را در حال سجده مشاهده فرمود كه بر گوشه عمامه خود سجده مي نمود , به وي اشاره كرد كه دستار خود را بردار , و به پيشاني او اشاره فرمود . از ايـن روايـات نيز به روشني معلوم مي گردد كه لزوم سجده بر زمين , در زمان پيامبر گرامي , امـري مـسلم بوده است , تا جايي كه اگر يكي از مسلمانان , گوشه دستار خود را روي زمين قرار مي داد تا پيشاني خود بر زمين نگذارد , مورد نهي رسول خدا قرار مي گرفت . 6 - پـيـشوايان معصوم شيعه كه از طرفي - بنابر حديث ثقلين - قرين جدايي ناپذيرقرآن و از سوي ديگر اهل بيت پيامبرند , در سخنان خود به اين حقيقت , تصريح نموده اند :امام صادق عليه السلام مي فرمايد : السجود علي الارض فريضه و علي الخمره سنه . (16)- سجده بر زمين , حكم الهي و سجده بر حصير , سنت پيامبر است . و در جـاي ديـگر مي فرمايد : السجود لا يجوز الا علي الارض او علي ما انبتت الارض الا ما اكل او لبس . (17)- جايز نيست سجده نمودن جز بر زمين و آنچه مي روياند مگر خوردني ها و نوشيدني ها . نتيجه از مجموع دلايل ياد شده , به روشني معلوم گرديد كه نه تنها روايات اهل بيت پيامبر , بلكه سـنت رسول خدا و رفتار صحابه و تابعان آن حضرت , بر لزوم سجده سجده كردن بر زمين و آنچه از آن مي رويد ( مگر خوردني ها و نوشيدني ها ) گواهي مي دهد . عـلاوه بـر آن , قـدر مـسلم آنست كه سجده نمودن بر اشياي ياد شده جايز است در حالي كه جايز بـودن سـجـده بر ساير چيزها , مورد ترديد و اختلاف است , بنابراين , به مقتضاي احتياط - كه راه نجات و رستگاري است - سزاوار است در هنگام سجده كردن ,به همين اشياي ياد شده اكتفا شود . در پـايـان يـادآور مي شويم كه اين بحث , يك مساله فقهي است و اختلاف ميان فقهاي اسلامي در اينگونه مسائل فرعي , فراوان به چشم مي خورد , ولي يك چنين اختلاف فقهي نبايد موجب نگراني گردد ; زيرا اينگونه اختلافات فقهي , در ميان چهار مذهب اهل سنت نيز به وفور ديده مي شود به عنوان مثال , مالكي ها مي گويند : گذاشتن بيني برسجده گاه مستحب است در حالي كه حنابله آن را واجب مي دانند و ترك آن را از موجبات باطل شدن سجده مي شمارند . (18)

---

شيعه پاسخ مي دهد
حسيني نصب - سيد رضا 1 - رعد : 215 - صحيح بخاري , كتاب الصلوه , ص 391 - بحار الانوار , ج 85 , ص 147 , به نقل از علل الشرايع 4 - سنن بيهقي , ج 1 , ص 212 , [ باب التيمم بالصعيد الطيب ] صحيح بخاري ,ج 1 , كتاب الصلاه , ص 91 , اقتضاء الصراط المستقيم ( ابن